Yıllara Sari İnşaat İşlerinde Enflasyon Düzeltmesi Uygulaması ve Bir Örnek Yardımıyla Konunun Değerlendirilmesi

21.04.2025'te yayımlanan Centrum Time dergimizin 21. sayısında yer alan bu makalemize ve diğer içeriklere buradan ulaşabilirsiniz.

Fiyatlar genel seviyesindeki yükselme olarak tanımlanan enflasyonun, ülke ekonomilerinde yaşam üzerine doğrudan etkisi bulunmaktadır. Ülke ekonomilerinin önemli bir kesimini oluşturan şirketleri de etkileyen enflasyonun, söz konusu etkisi şirketlerin finansal tablolarına da yansımaktadır. Söz konusu yansımanın doğal sonucu olarak, vergi matrahlarındaki değişim ülke ekonomisindeki vergi gelirleri üzerinde de tesir etmektedir. Finansal tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin bedellerinin enflasyon oranında artırılması suretiyle bu kıymetlerdeki göreceli değer artışlarının raporlanması ise Vergi Usul Kanununda yer alan enflasyon düzeltmesi ile gerçekleştirmektedir.

Bu çalışmamızda, yıllara sari İnşaat işlerine ilişkin hesapların enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasının vergisel olarak nasıl bir etki yaratacağı değerlendirilmiştir.

Yıllara Sari İnşaat ve Onarım İşlerine Ait Maliyet ve Hakediş Hesaplarında Enflasyon Düzeltmesi

Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerinde enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümler, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (5) numaralı bendinin üçüncü paragrafında yer almaktadır. Ayrıca 555 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği, 176 Sıra No.lu VUK Sirküleri, ayrıca 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde de söz konusu işlere ilişkin hesapların düzeltilmesinde kullanılacak hesaplara ait açıklamalar bulunmaktadır.

Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ilişkin olarak bilançolarda yer alan 170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri ile 350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri hesaplarında takip edilen tutarlar, yasal deftere kayıt tarihi esas alınarak düzeltme işlemine tabi tutulacaktır. Şu kadar ki; bu hesaplara ilişkin mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir.

Kanun hükmüne göre, yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakediş hesaplarındaki tutarlara ait enflasyon düzeltmesi fark tutarları, “698 Enflasyon Düzeltme Hesabı” yerine “697 Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”na kaydedilecek. Bu hesabın bakiyesi ise duruma göre 178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"na devredilerek kapatılacaktır. İşin bitiminde ise ilgili işe ait maliyet ve hakediş tutarları ile birlikte 178 veya 358 hesapta yer alan tutarlar da dönem kâr/zarar hesabına intikal ettirilecektir. Dolayısıyla, yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakedişlere ait enflasyon düzeltmesi farkları oluştukları vergilendirme dönemine ait kar veya zararın tespitinde dikkate alınmayacaktır.

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesinde, Tekdüzen Hesap Planında "17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri" hesap grubundaki yıllara sâri inşaat işlerine ilişkin maliyetlerin ve "35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri" hesap grubundaki hakediş bedellerinin düzeltmesinden ortaya çıkan farklar, "697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”nda izlenir. Bu hesap alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre "178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"na devredilerek kapatılır.

Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakediş tutarları ile ilgili olarak 2023 hesap dönemi sonu itibarıyla düzeltme sonucu oluşan düzeltme farkları işin bitiminde (2023 hesap dönemi sonundan önce başlayan işlerde) mali kâr/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Bir başka ifade ile 2023 hesap dönemi sonuna kadar geçen süreye isabet eden kazanç düzeltme öncesi hükümlere, sonraki dönemlere isabet eden kazanç ise düzeltilmiş değerlere göre tespit edilecek ve bunların toplanması suretiyle oluşan kazanç tutarı beyan edilecektir.

Tekdüzen Muhasebe Sistemine göre söz konusu işlerle ilgili maliyetler, yansıtma hesapları yoluyla 170-177 numaralı hesaplara intikal ettirilecek, düzeltmeye esas tarih olarak da ilgili maliyet hesaplarına kayıt tarihi esas alınacaktır.

Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar, verilen sipariş avansları, taşeronlara verilen avanslar ve alınan sipariş avansları gibi yıllara sâri inşaat işi ile ilgili değerler de 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında belirtilen düzeltmeye esas tarihler baz alınmak suretiyle düzeltmeye tabi tutulacak; söz konusu hesapların, yıllara sâri inşaat ve onarma işi ile ilgili olan kısımlarının 2023 hesap dönemi sonu itibarıyla hesaplanan enflasyon düzeltme farkları da “697- Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” ile ilişkilendirilecektir.

Yıllara sâri inşaat ve onarma maliyetleri ile ilgili olmayan ilk madde malzeme/yarı mamul/mamul/diğer stokların düzeltilmesi sonucu oluşan farkların, “697- Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” ile ilişkilendirilmemesi; ancak söz konusu kıymetlerin inşaat maliyetlerine aktarılması halinde, bu tarih itibarıyla düzeltme sonucu oluşan farkların, “697- Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir.

Yıllara sâri inşaat ve onarma maliyetlerinin düzeltilmesi sırasında söz konusu kıymetler, reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilen iktisadi kıymetler arasında yer almadıkları için, bünyelerinde reel olmayan finansman maliyeti ihtiva etseler bile ayrıştırma yapılmaksızın düzeltme işlemine tabi tutulacaklardır.

Yabancı paralar ile yabancı para cinsinden ifade edilen kıymetler parasal kıymet olarak kabul edildiğinden; yıllara sâri inşaat ve onarma işlerinde mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini 213 sayılı Kanunun mevcut hükümleri doğrultusunda değerlemeye devam edecekler, bunlar için ayrıca düzeltme yapmayacaklardır.

Yıllara yaygın inşaat enflasyon düzeltme hesabının kalan bakiyelerinin takip edildiği "178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”nda yer alan bakiyeler, ayrıca enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

Düzeltmelerde Kullanılacak Hesaplar ve İşleyişleri

12 no’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile Tekdüzen Hesap Planında enflasyon düzeltmesi muhasebesine ilişkin hesap kodları, adları ve açıklamalara yer verilmiştir. Buna göre yıllara yaygın inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakedişlerin düzeltme farkları için aşağıdaki hesaplar açılmıştır.

• 178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı
• 358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı
• 697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı

Düzenlemede sözü edilen hesapların işleyişine ilişkin aşağıdaki bilgilere yer verilmiştir,

178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı

Bu hesap, "697- Yıllara Yaygın inşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"nın borç kalanının aktarılarak proje bazında açılacak tali hesaplar düzeyinde izlendiği hesaptır.

İşleyişi:

"697- Yıllara Yaygın inşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"nın borç kalanı dönem sonlarında söz konusu hesabın alacağına karşılık bu hesabın borcuna alınarak geçici kabule kadar bu hesapta bekletilir. Geçici kabul yapıldığında o projeye ilişkin tutar bu hesaptan "658- Enflasyon Düzeltmesi Zararları" hesabına aktarılır.

358-Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı

Bu hesap, "697- Yıllara Yaygın inşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"nın alacak kalanının aktarılarak proje bazında açılacak tali hesaplar düzeyinde izlendiği hesaptır.

İşleyişi:

"697- Yıllara Yaygın inşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"nın alacak kalanı dönem sonlarında söz konusu hesabın borcuna karşılık bu hesabın alacağına alınarak geçici kabule kadar bu hesapta bekletilir. Geçici kabul yapıldığında o projeye ilişkin tutar bu hesaptan "648- Enflasyon Düzeltmesi Karları" hesabına aktarılır.

697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı

Bu hesap yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerine ait maliyet ve hakedişlere ilişkin enflasyon düzeltmeleri sonucu oluşan farkların izlendiği hesaptır. 

İşleyişi:

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerine ait maliyetlere ilişkin enflasyon düzeltmeleri sonucu oluşan artışlar 17 nci gruptaki ilgili defter-i kebir hesaplarının (bu hesaplarda enflasyon düzeltmelerinin yarattığı farklar için açılacak tali hesapların) borcuna karşılık bu hesabın alacağına kaydedilir.         

Hakedişlere ilişkin düzeltmeler sonucu oluşan artışlar da 35 inci gruptaki ilgili defler-i kebir hesaplarının (bu hesaplarda enflasyon düzeltmelerinin yarattığı farklar için açılacak tali hesapların) alacağına karşılık bu hesabın borcuna kaydedilir.

Bu hesap alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre "178- Yıllara Yaygın inşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın inşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" na devredilerek kapatılır.

İnşaat ve onarım işlerinde birden fazla proje olması durumunda bu hesapta her bir proje için bir tali hesap açılarak farklar projeler itibariyle izlenir.

Yıllara Yaygın İnşaat İşlerine Ait Hesapların Vergisel Etkisi

Vergi kanunlarımızın amir hükümlerine göre yıllara yaygın inşaat işine ilişkin kar/zarar işin bitirildiği yılın kazancı sayılmakta olup, maliyet ve hakedişler işin bittiği yıla kadar bilançoda aktif ve pasif hesaplarda izlenmektedir.

Diğer bir deyişle işin bitimine kadar kar veya zarar oluşmamakta ve vergiye tabi kazanç işin bittiği yılın beyannamesinde vergi matrahına tabi kazancın tespitinde dikkate alınmaktadır. Dolayısıyla yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakedişlere ilişkin düzeltmeler, “Enflasyon Düzeltme Hesabı” yerine “Yıllara Sâri İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”na kaydedilecektir.

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesinde, Tekdüzen Hesap Planında "17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri" hesap grubundaki yıllara sâri inşaat işlerine ilişkin maliyetlerin ve "35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri" hesap grubundaki hakediş bedellerinin düzeltmesinden ortaya çıkan farklar, "697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”nda düzeltilecektir. Bu hesap alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre "178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı" veya "358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı"na devredilerek kapatılacaktır.

2023 yıl sonu oluşan düzetme farkları gelir ve gider hesaplarına yansıtılıp kapatılması durumunda beyanname üzerinde gider ve maliyetler Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler (KKEG) olarak gösterilirken, gelirler ise indirim olarak gösterilmek suretiyle kapatılması gerekecektir. Her iki durumda da yıllara yaygın inşaat projesine ilişkin kâr veya zarar değişmeyecektir.

2024 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasında da aynı şekilde hareket edilmesi gerekecektir.

Konunun bir Örnek Yardımıyla Değerlendirilmesi

Mükellef ABC A.Ş. yıllara sari inşaat işi kapsamında bir kamu kurumunun ek hizmet binasının yapılması işini üstlenmiştir. 2023 hesap döneminde bahsi geçen iş kapsamında 500.000 TL harcamada bulunmuş, ayrıca söz konusu yıllara sari inşaat işi kapsamında 900.000 TL tutarında da hakediş faturası düzenlenmiştir. Söz konusu işe ilişkin geçici kabul tutanağı 15 Aralık 2024 tarihinde düzenlenmiştir.

Mükellef ABC A.Ş.’nin 2023 yılı sonunda yapmış olduğu enflasyon düzeltmesi işlemleri neticesinde 170 Hak Ediş Maliyetleri hesabının bakiyesi 750.000 TL, 350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Hakedişleri hesabının bakiyesi ise 1.200.000 TL olmuştur. Bu çerçevede 2023 yılında yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki çerçevede olacaktır.

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Maliyeti              250.000 TL

                           697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı                  250.000 TL

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı                           300.000 TL

350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Hakedişleri  300.000 TL

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

Bu kayıtlar sonucunda 697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı 50.000 TL borç bakiyesi verecek olup, söz konusu bakiyenin 2023 yılı sonunda 178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme hesabına devredilmesi gerekecektir. Bu çerçevede 2023 yılı sonunda aşağıdaki muhasebe kaydının yapılması gerekecektir.

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı     50.000

       697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı                               50.000

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

Mükellef ABC A.Ş. bahsi geçen iş kapsamında 2024 yılında 1.000.000 TL harcamada bulunmuş, ayrıca ilgili yılda söz konusu yıllara sari inşaat işi kapsamında 1.500.000 TL tutarında da hakediş faturası düzenlenmiştir. 2024 yılı içerisinde yapılan enflasyon düzeltme işlemleri neticesinde 170 Hak Ediş Maliyetleri hesabının bakiyesi 300.000 TL, 350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Hakedişleri hesabının bakiyesi ise 500.000 TL artmıştır. Bu çerçevede 2024 yılında yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Maliyeti     300.000 TL

                  697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı       300.000 TL

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı    500.000

350 Yıllara Sari Hak Ediş Hesabı 500.000

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

Bu çerçevede 2024 yıl içerisinde yapılan enflasyon düzeltmesi işlemleri neticesinde 697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabının borcunda yer alan 200.000 TL’nin 178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme hesabına kaydedilmesi gerekecektir. Bu çerçevede aşağıdaki kaydın yapılması gerekecektir.

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı     200.000

      697 Yıl Yay. İnş. Enf. Muhasebesi Hesabı                    200.000

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

Bu işlemler neticesinde 2024 yılı sonu itibariyle 170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Maliyeti hesabının bakiyesi 2.050.000 TL, 350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Hakedişleri hesabının bakiyesi ise 3.200.000 TL olacaktır. Bu çerçevede geçici kabul tutanağı 2024 yılı sonu itibariyle düzenlenmiş olduğundan, 170 nolu hesabın, 178 nolu hesabın ve 350 nolu hesabın bakiyesinin gelir tablosu hesaplarına intikal ettirilmesi gerekecek olup, bu çerçevede aşağıdaki muhasebe kayıtlarının yapılması gerekir.

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

622.Satılılan Hizmet Maliyeti                                   2.050.000

     170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım İşleri Maliyeti              2.050.000

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri 3.200.000

    600.Yurt İçi Satışlar Hesabı                                           3.200.000

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

658- Enflasyon Düzeltmesi Zararları                          250.000

178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı     250.000

-------------------------------------------------  / ------------------------------------------------------

2023 yılına ait enflasyon düzeltmesine ait tutarların Kurumlar Vergisi beyannamesi üzerinde Kanunen kabul edilmeyen gider ve Zarar Olsa dahi indirilecek istisna ve indirimler satırında beyan edilmek suretiyle vergi matrahının hesabında dikkate alınmaması gerekeceği tabidir. Bu çerçevede 170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyeti Hesabına ilişkin enflasyon düzeltmesi farkı tutarı olan 250.000 TL ve 178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme hesabının 2023 yıl sonu bakiyesi olan 50.000 TL’nin Kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınmak suretiyle vergi matrahının hesaplanmasında dikkate alınmaması gerekecektir. 350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Hesabının 2023 yılı düzeltmesinden kaynaklı enflasyon farkı tutarı olan 300.000 TL’nin de beyanname üzerinde Zarar Olsa Dahi İndirilecek İstisna ve İndirimler satırında indirim konusu yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede yıllara sari inşaat işleri dolayısıyla yapılacak enflasyon düzeltmesi işleminin vergi matrahını etkisi olmayacaktır. Aynı şekilde verilen depozito ve teminatlar, verilen sipariş avansları, taşeronlara verilen avanslar ve alınan sipariş avansları gibi yıllara sâri inşaat işi ile ilgili değerlerin de bulunması durumunda söz konusu hesapların da enflasyon düzeltmesi işlemine tabi tutulması neticesinde oluşan enflasyon düzeltme farkları için de aynı çerçevede hareket edilmesi gerekecektir. Yukarıda yer alan örnek hesaplamadan da görüleceği üzere yıllara sari inşaat işleri dolayısıyla yapılacak enflasyon düzeltmesi işleminin vergi matrahına olumlu veya olumsuz bir etkisi bulunmamaktadır.

Sonuç

Enflasyon düzeltmesi uygulaması işletmelerin finansal ve mali yapıları, özellikle bilançoları üzerinde önemli etki yaratmaktadır. Çalışmamızda yıllara sari inşaat işlerine ilişkin hesapların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması neticesinde söz konusu hesaplamanın işletme bilançoları üzerinde etkileri ve bunun sonucunda ortaya çıkacak kâr/zarar ve ödenmesi gereken vergi miktarları üzerine bir inceleme yapılmıştır.

Netice olarak yıllara sari inşaat işlerine ilişkin muhasebe hesaplarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulması neticesinde düzeltme farklarının müsbet veya menfi olarak vergi matrahını etkilemediği sonucuna varılmıştır.