Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinin Ayrıştırılması

24.01.2024'te yayımlanan Centrum Time dergimizin 16. sayısında yer alan bu makalemize ve diğer içeriklere buradan ulaşabilirsiniz.

Şirketler, finansman ihtiyaçlarını temin etmede hem yabancı kaynak hem de öz kaynaklara başvurabilmektedir. Her iki kaynağın da şirketlere farklı türde maliyeti olmaktadır. Öz kaynaklar için, şirketler sermaye sahiplerine kar payı öderken; borçlanma yoluyla yabancı kaynak kullanılması durumunda faiz yüküne ve kur farkına katlanmaktadırlar. Aynı zamanda tedarikçilerden yapılan vadeli alımlarda bir finansman modeli olup, bu durumda şirketler vade farkı yükü ile karşı karşıya kalmaktadırlar. 

Şirketlerin ihtiyaç duyduğu mali kaynakları öz kaynak ya da borç ya da vadeli alım  şeklinde kullanması vergisel açıdan çok farklı sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.  Yabancı kaynak ile yapılan finansmanlarda ortaya çıkan faiz, kur farkı ve vade farkı giderleri; çeşitli kanunlarda yer alan özel düzenlemeler kapsamında gider olarak kaydedilmeyip aktifleştirmeye konu olmaktadır. Stoklar, mali duran varlıklar, maddi duran varlıklar, gayri maddi duran varlıklar, özel tükenmeye tabi varlıklar için aktifleştirilen bu giderler, enflasyon düzeltmesinde ayrı bir öneme sahip olmaktadır.

Bu yazımızda enflasyon düzeltmesi uygulamasında Reel Olmayan Finansman Maliyetleri’nin(ROFM) detayı ve ayrıştırılması hakkında bilgi vereceğiz.

Reel Olmayan Finansman Maliyeti Nedir?

Reel Olmayan Finansman Maliyeti; her türlü borçlanmada, borç tutarlarına (yabancı para üzerinden borçlanmalarda borcun alındığı tarihteki Türk Lirası karşılıklarına), borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranının uygulanması suretiyle hesaplanan tutarı ifade etmektedir. Başka bir ifadeyle Reel Olmayan Finansman Maliyeti, ilgili kıymetin maliyetine ilave edilmiş finansman giderinin içindeki enflasyon farkından oluşmaktadır.

Enflasyon düzeltmesinde Vergi Usul Kanunu’nda  yer alan değerleme hükümlerine göre tespit edilen tutarlar esas alınmakta ve düzeltme işlemi bu tutarlar üzerinden yapılmaktadır. Ancak stokların, satılan malın ve maddi duran varlıkların maliyet bedeline ve mali duran varlıkların alış bedeline ilave edilen Reel Olmayan Finansman Maliyetleri düşüldükten sonra bulunan tutarların düzeltmeye tabi tutulması gerekmektedir.

Belgelerde ayrıca gösterilen vade farklarının reel olmayan kısımları ile üç aydan fazla vadeli olan ve vade farkı düzenlenen belge üzerinde ayrıca gösterilmeyen işlemlerde alacak ve borç senetlerinin reeskont işlemine tâbi tutulmasında esas alınan Merkez Bankasınca uygulanan faiz oranı kullanılarak hesaplanan vade farkı tutarının reel olmayan kısımları da enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

Şirketlerin yapmış oldukları borçlanmalarda katlanmış oldukları ve parasal olmayan varlıkların maliyet veya alış bedeline ekledikleri finansman giderlerinin içerisinde, borç tutarında ilgili dönemdeki enflasyon nedeniyle oluşan değer kaybının telafisine yönelik bir unsur da bulunduğundan dolayı, başka bir ifadeyle alınan borcun geri ödenmesinde borç verenin enflasyon nedeniyle uğrayacağı kayıp tutarı da finansman gideri içerisinde yer aldığından dolayı, maliyet veya alış bedeline eklenen finansman gideri içerisindeki anaparaya ait enflasyon kaybının ayrıştırılıp, geriye kalan kısmın (finansman giderinin sadece reel kısmının) enflasyon düzeltmesinde dikkate alınması gerekmektedir.

Bilançoda yer alan bazı parasal olmayan varlıkların içerisinde bulunan Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinin, ilgili varlığın maliyet veya alış bedelinden düşülmesi sonucu bulunacak tutar düzeltmeye esas alınacaktır. Bu durum için öncelikli olarak Reel Olmayan Finansman Maliyetleri’nin tespit edilmesi ve ilgili varlık değerinden ayrıştırılması gerekmektedir.

Maliyet veya alış bedellerine intikal ettirilmiş ve düzeltmeye esas tutara ulaşılırken düşülecek Reel Olmayan Finansman Maliyeti içerebilecek parasal olmayan varlıklar aşağıda gösterilmiştir.

• Stoklar,
• Maddi duran varlıklar,
• Mali duran varlıklar,
• Özel tükenmeye tabi varlıklar.

Ayrıca enflasyon düzeltmesine ilişkin yayımlanan 555 Seri No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nin ekinde yer alan 3 No’lu ekinde yer alan listede maliyet veya alış bedelleri içerisinde Reel Olmayan Finansman Maliyeti içerebilen, iktisadi işletmeye dahil kıymetler Tek Düzen Hesap Planı kodları ve hesap açıklamaları ile birlikte yer almaktadır.

ROFM Tespitinde Kullanılabilecek Yöntemler

Enflasyon düzeltmesinde Reel Olmayan Finansman Maliyeti’nin tespit edilmesinde, “Borç Tutarının Esas Alınması” ve “Toplam Finansman Maliyetinin Esas Alınması” yöntemlerinden biri seçilerek hesaplama yapılması mümkündür.

• Borç Tutarının Esas Alınması Yöntemine Göre Reel Olmayan Finansman Maliyetinin Tespiti

Yapılan her türlü borçlanmada, borç tutarlarına borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının uygulanması suretiyle hesaplama yapılmaktadır.

Yabancı para üzerinden borçlanmalarda borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranı, borcun alındığı tarihteki Türk Lirası karşılıklarına uygulanmalıdır.

Birden fazla hesap dönemine yayılan ve finansman gideri her hesap döneminde maliyete atılan yabancı para üzerinden borçlanmalarda, reel olmayan finansman maliyetinin hesaplanması, her hesap dönemi itibariyle ayrı ayrı borç tutarının borcun alındığı tarihteki Türk Lirası karşılıklarına borcun kullanıldığı döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının uygulanması suretiyle hesaplanacaktır.

Bu yönteme göre Reel Olmayan Finansman Maliyeti aşağıdaki formül üzerinden hesaplanabilmektedir. Hesaplama toplam borç tutarı üzerinden yapıldığından dolayı dikkate alınabilecek en yüksek tutar, maliyet ya da alış bedeline eklenen faiz tutarı kadar olmalıdır.

Örnek 1: ABC A.Ş. 01.07.2020 tarihinde 1.800.000,00 TL’ye 12 ay vadeli kredi kullanılarak makine satın almıştır. 2020 yılına ilişkin faiz gideri olan 200.000,00 TL makinenin maliyet bedeline eklenmiştir. 2021 yılına ilişkin faiz gideri olan 200.000,00 TL ise gelir tablosu hesaplarında takip edilmiştir. Kredi ve Faiz tutarları vade sonunda ödenmiştir. Makinenin faydalı ömrü 5 yıl olup, birikmiş amortisman tutarı 1.600.000,00 TL’dir.

Yukarıda yer verilen örnekte 31.12.2023 tarihli bilançoda makinenin değeri 2.000.000,00 TL (1.800.000,00 TL alış bedeli + 200.000,00 TL faiz) olacaktır.

Hesaplamada kullanılacak Yi-Üfe değerleri aşağıdaki gibidir:

Temmuz 2020 : 490,33

Aralık 2020 : 568,27

Aralık 2023 : 2.915,02

ROFM = 1.800.000 X [(568,27-490,33) / 490,33]

ROFM = 1.800.000 X 0,1589 = 286.117,51

Maliyete eklenen faiz tutarının toplamı 200.000,00 TL olduğundan dolayı, Reel Olmayan Finansman Maliyeti 200.000,00 TL’den büyük olmamalıdır. Verilen örnekte Reel Olmayan Finansman Maliyeti 286.117,51 TL olarak hesaplandığı için hesaplamada dikkate alınacak tutar 200.000,00 TL olmalıdır.

Bu durumda yapılacak olan enflasyon düzeltmesi de aşağıdaki gibi olacaktır.

31.12.2023 Tarihli Bilançodaki Makine Değeri : 2.000.000,00

31.12.2023 Enf. Düzeltmesine Tabi Olacak Değer : 1.800.000,00

Düzeltme Katsayısı : 2.915,02/ 490,33 = 5,94501

Düzeltilmiş Tutar : 10.701.029,92

Enflasyon Düzeltme Farkı : 8.701.029,92

31.12.2023 tarihli bilançoda makinenin değeri 2.000.000,00 TL olarak yer almaktayken yapılan enflasyon düzeltmesi işlemi sonucunda maliyet değeri 10.701.029,92 TL olmuştur. Makinenin maliyet değerinde meydana gelen artış oranı  5,35051 olup, (10.701.029,92/2.000.000,00) söz konusu artış oranının makinenin birikmiş amortismanına ilişkin enflasyon düzeltmesinde de uygulanması gerekmektedir.

Burada dikkat edilmesi gereken husus, makine için Reel Olmayan Finansman Maliyetinin tespit edilmesi sonrasında düzeltme işleminde katsayı olarak 5,94501 kullanılırken, birikmiş amortismanın düzeltmesi işleminde aynı katsayının kullanılmayacak olmasıdır.

Makineye İlişkin Birikmiş Amortisman Tutarı : 1.600.000,00

31.12.2023 Enf. Düzeltmesine Tabi Olacak Değer : 1.600.000,00

Makinenin Enf. Düzeltmesindeki Artış Oranı : 5,35051

Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı : 8.560.823,93

Birikmiş Amortisman Enflasyon Düzeltme Farkı : 6.960.823,93

Düzeltme işlemi sonrasında 2024 yılında ayrılacak olan amortisman gideri sonrasında makinenin maliyet değeri ile birikmiş amortisman tutarı arasında bir fark olmamalı, başka bir ifadeyle makinenin net defter değeri kalmamalıdır.

01.01.2024 Makinenin Maliyet Değeri : 10.701.029,92

01.01.2024 Birikmiş Amortisman Tutarı : 8.560.823,93

2024 Yılında Ayrılacak Amortisman(*) : 2.140.205,98 (10.701.029,92/5)

31.12.2024 Birikmiş Amortisman Tutarı : 10.701.029,92

*2024 yılında yapılacak olan enflasyon düzeltmesi dikkate alınmamıştır.

• Toplam Finansman Maliyetinin Esas Alınması Yöntemine Göre Reel Olmayan Finansman Maliyetinin Tespiti

Maliyet veya alış bedeline dahil edilen finansman giderlerinin reel olmayan kısımları, diğer bir ifade ile Reel Olmayan Finansman Maliyeti; toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait Yİ-ÜFE artış oranının hesap dönemine ait ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi sonucunda belirlenen oranlar uygulanarak  bulunan tutarın, maliyet veya alış bedelinden düşülmesi suretiyle hesaplanmaktadır.

Bu yönteme göre Reel Olmayan Finansman Maliyeti aşağıdaki formül üzerinden hesaplanabilmektedir.

Normal şartlar altında, söz konusu formüldeki oranın, (0) ile (1) arasında gerçekleşmesi gerekmektedir. Oranın (1)'den büyük çıkması, kredi faiz oranlarının, gerçekleşen Yİ-ÜFE artış oranlarının gerisinde kaldığını ifade etmektedir. Bu durumda, formüldeki oran (1) olarak alınacak ve borç tutarının esas alınması yönteminde olduğu gibi, toplam finansman maliyetinin tamamının reel olmadığı kabul edilecektir.

Aylar itibariyle Yİ-ÜFE'de oluşan farklılıklar nedeniyle formüldeki oranın negatif çıkması halinde ise toplam finansman maliyetinin tamamının reel olduğu kabul edilecektir.

Örnek 2: ABC A.Ş. 01.07.2020 tarihinde 1.800.000,00 TL’ye 12 ay vadeli kredi kullanılarak makine satın almıştır. 2020 yılına ilişkin faiz gideri olan 200.000,00 TL makinenin maliyet bedeline eklenmiştir. 2021 yılına ilişkin faiz gideri olan 200.000,00 TL ise gelir tablosu hesaplarında takip edilmiştir. Kredi ve faiz tutarları vade sonunda ödenecektir.

Yukarıda yer verilen örnekte 31.12.2023 tarihli bilançoda makinenin değeri 2.000.000,00 TL (1.800.000,00 TL alış bedeli + 200.000,00TL faiz) olarak yer alacaktır.

Hesaplamada kullanılacak Yi-Üfe değerleri aşağıdaki gibidir:

Temmuz 2020 : 490,33

Aralık 2019 : 454,08

Aralık 2020 : 568,27

Ticari Kredi Faiz Oranı : 0,2718

Aralık 2023 : 2.915,02 

ROFM = 200.000 X [ (568,27- 454,08) / 454,08 ] / 0,2718

ROFM = 200.000 X 0,9252
ROFM =  185.044,53

31.12.2023 Tarihli Bilançodaki Makine Değeri : 2.000.000,00

Reel Olmayan Finansman Maliyeti : 185.044,53

31.12.2023 Enf. Düzeltmesine Esas Alınacak Tutar : 1.814.955,47

Düzeltme Katsayısı : 2.915,02/ 490,33 = 5,94501

Düzeltilmiş Tutar : 10.789.928,42

Enflasyon Düzeltme Farkı : 8.789.928,42

• Enflasyon Düzeltmesinde Dikkate Alınmayan ROFM Tutarları

2023 hesap dönemi sonuna ilişkin bilançoya ait düzeltme ile sınırlı olmak üzere, amortisman süresi bitmemiş olan kıymetlere ilişkin maliyet veya alış bedelinden düşülen Reel Olmayan Finansman Maliyetinden amortisman ayrılmamış tutar, 2024 ve sonraki hesap dönemlerinde 5 yılda ve eşit taksitler halinde dönem kazancının tespitinde beyanname üzerinde indirim olarak dikkate alınabilecektir.

Enflasyon düzeltmesi uygulamasında, söz konusu Reel Olmayan Finansman Maliyetleri bilançoda gözükmeyeceği için, bunların mukayyet değerleri ile beyanname üzerinde indirim konusu yapılması gerekmektedir. Burada vergisel bir avantaj olacağı için mükelleflerin bu hususu atlamaması önemli olup, bu durum daha az vergi ödemelerini sağlayacaktır.

Amortismana tabi bu iktisadi kıymetin 01.01.2024 tarihinden sonra satılması halinde, satış tarihi itibariyle Reel Olmayan Finansman Maliyetinin itfa olunmayan kısmının, kıymetin satıldığı hesap döneminde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır.

Reel Olmayan Finansman Maliyetinin Tespit Edilmesinde Özellikli Konular

Yabancı kaynak kullanımındaki finansman maliyetinin aktifleştirildiği başka bir hesap da  yıllara sari inşaat ve onarma işlerindeki maliyetlerin takip edildiği Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri hesabıdır. Ancak söz konusu hesabın enflasyon düzeltmesi işleminde, hesap içerisinde yer alan finansman maliyetleri için ayrı bir hesaplama yapılmasına gerekmek bulunmamaktadır. Hem Tebliğde hem  Tebliğ ekinde açık şekilde Reel Olmayan Finansman Maliyeti içeren ve enflasyon düzeltmesinde ayrıca ilgili oldukları varlıkların kayıtlı değerinden hesaplama yapılarak düşülmesi gereken hesaplar belirtilmiş olup, 170 No’lu  Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri hesabı söz konusu iktisadi kıymetler arasında yer almamaktadır. Bu nedenle hesap içinde Reel Olmayan Finansman Maliyeti yer alsa bile ayrıştırma yapılmaksızın düzeltme işlemine tabi tutulması gerekmektedir.

Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan stokların maliyet bedeline intikal ettirilen Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinin düşülmesi ihtiyaridir. Mükellefler bu konuda isteğe bağlı olarak ilgili finansman maliyetlerini tespit edip, düzeltme dışında bırakabilirler.

Vergi Usul Kanunu’nun;

• Geçici 31. maddesi,
• Geçici 32. maddesi,
• Mükerrer 298. maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında

yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetlerin değerinin düzeltilmesinde, düzeltmeye esas değer olan yeniden değerleme sonrası değerler için Reel Olmayan Finansman Maliyetleri’nin ayrıştırılması yapılmayacaktır. Söz konusu iktisadi kıymetler için düzeltme işlemi, yeniden değerleme işlemi sonrasında bulunan maliyet değerleri üzerinden yapılacaktır.

Kredilerle ilgili (vergi ve harçlar gibi) bazı finansman giderleri, kullanılan yabancı kaynağın kullanım süresine bağlı olarak oluşmadığından enflasyon unsuru içermemektedir. Bu nedenle enflasyon düzeltmesi uygulamasında bu giderler reel olarak kabul edilir ve bunlar için ayrıca bir ayrıştırma yapılmaması gerekmektedir.

Reel Olmayan Finansman Maliyetleri sadece düzeltme işlemi sırasında yapılması gereken bir hesaplama olup, düzeltilecek tutarın tespit edilmesini sağlamaktadır. Dolayısıyla yapılan hesaplama sonucundan bulunan tutar için ayrıca bir muhasebe kaydı yapılmayacaktır.

Finansman maliyetinin oluştuğu hesap dönemi kapanmamış ise Reel Olmayan Finansman Maliyetinin hesaplamasında, mali tablonun ait olduğu aya ilişkin Yİ-ÜFE değerinin kullanılması gerekmektedir.

Sabit Kıymetlere ilişkin birikmiş amortismanların enflasyon düzeltmesinde aynı düzeltme katsayısının kullanılması mümkündür. Ancak maliyet değeri içerisinde Reel Olmayan Finansman Maliyeti hesaplanmış bir sabit kıymetin birikmiş düzeltme katsayısını, birikmiş amortismana ilişkin enflasyon düzeltmesinde kullanmamak gerekmektedir. Burada kullanılması gereken katsayı, ilgili sabit kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak hesaplanan değer olmalıdır.

SONUÇ

2023 ve sonraki yıllara ilişkin enflasyon düzeltmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasların açıklandığı 555 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve ilgili diğer Tebliğler kapsamında; Stoklar, Maddi Duran Varlıklar, Mali Duran Varlıklar ve Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar hesaplarında yer alan finansman maliyetinin Reel Olmayan kısımlarının ayrıştırılması gerekmektedir. Söz konusu işlem zorunlu olup, ayrıştırma işleminde Borç Tutarı ya da Toplam Finansman Maliyeti esas alınarak iki farklı yöntemle hesaplama yapılabilmektedir.

Reel Olmayan Finansman Maliyeti hesaplamasında kullanılacak iki yöntem de farklı sonuçlar verebileceği için mükelleflerin iki yönteme göre hesaplama yapmaları ve kendileri için en faydalı yöntemi tercih etmeleri uygun olacaktır.

Mevcut durumda amortismana tabi iktisadi kıymetler içerisinde yer alan Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinden amortisman ayrılıp, bu amortisman tutarları ticari kazancın tespit edilmesinde gider olarak dikkat alınmaktadır. Ancak enflasyon düzeltmesi işleminde ayrıştırılan Reel Olmayan Finansman Maliyetleri, amortismana tabi iktisadi kıymetlerin hesap bakiyesi içerisinde yer almayacaktır. Bu nedenle 2023 hesap dönemi sonuna ilişkin bilançoya ait düzeltme ile sınırlı olmak üzere, amortisman süresi bitmemiş olan kıymetlere ilişkin maliyet veya alış bedelinden düşülen Reel Olmayan Finansman Maliyetinden amortisman ayrılmamış tutar, 2024 ve sonraki hesap dönemlerinde 5 yılda ve eşit taksitler halinde dönem kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Mükelleflerin beyanname üzerinde hesapladıkları amortisman tutarını indirim konusu yapması da ödenecek vergi açısından avantaj sağlayacaktır.