Ulusal Taşıt Tanıma Sistemine Yönelik Önemli Hatırlatmalar

27.01.2025'te yayımlanan Centrum Time dergimizin 20. sayısında yer alan bu makalemize ve diğer içeriklere buradan ulaşabilirsiniz.

Değişen ekonomik koşullar gerek kamu idaresi gerekse şirketler ekonomik ve ticari alandaki aldıkları kararlarda ve kararların uygulanması noktasında farklı yöntemler geliştirmelerine gereksinim duymaktadırlar.

Şirketler genel giderlerini kontrol altında tutmayı amaçlamakta, genel giderleri içinde ciddi gider kalemleri arasında yer alan harcamalardan tasarruf etme yolları aramaktadırlar. Şirketler  gerek kiralama yoluyla gerekse öz mal olarak edindikleri taşıtların genel giderlerini daha ekonomik ve takip edilebilir kılmak için yöntemler geliştirmektedir. Ekonomik koşullar ve enflasyonunda etkisiyle ve ana  faaliyet konuları da göz önünde bulundurulduğunda  akaryakıt harcamaları ciddi giderler arasında yer almaktadır.

Kamunun gelir kalemlerini oluşturan vergi alacaklarının hatırı sayılır bir bölümünü de ülke içinde satılan akaryakıt ürünleri üzerinden alınan vergiler oluşturmaktadır. Kamu idaresi  vergi mükellefleri üzerindeki denetim ve kontrolü teknolojik imkanlar çerçevesinde daha etkin uygulamak ve bu uygulamaları sürdürülebilir kılmak için yöntemler geliştirmektedir.

Bu kapsamda 5/10/2023 tarihinde 32330 sayılı Resmi Gazete ile 1 Sıra Nolu Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi Uygulama Genel Tebliği yayımlanmış 21/09/2024 tarihinde yayımlanan 32669 sayılı Resmi Gazete ile bazı güncellemeler yapılarak uygulamaya konulmuştur.

Bu yazımızda uygulamaya giren Ulusal Taşıt Tanıma Sisteminin kapsamı ve uygulanması ile ilgili hususları incelemeye çalışacağız.

Ulusal Taşıt Tanıma Sisteminin (UTTS) Kapsamı ve Kayıt Zorunluluğu

Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi ile akaryakıt piyasasında rekabet eşitliğinin sağlanması amaçlanmakta ve kayıt dışı ekonomi mücadele edilerek olası vergi kayıplarının önüne geçilmesi planlanmaktadır.

Bu kapsamda, 527 Numaraları Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği  ile daha önce akaryakıt pompalarına bağlanma mecburiyeti getirilen ödeme kaydedici cihazların, elektronik ortamda anlık veri aktarımı yapabilen, güvenlik seviyesi yükseltilmiş ve belirlenen diğer teknik özellikleri taşıyan yeni nesil akaryakıt pompa ödeme kaydedici cihazlar ile değiştirilmesine yönelik usul ve esaslar yürürlüğe girmişti.

Yürürlüğe giren Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi (UTTS) ile yukarıda bahsettiğimiz uygulamanın bir devamı niteliğinde olup, akaryakıt istasyonlarında yapılan akaryakıt satışlarında plaka bilgisinin sistem üzerinden  yeni nesil akaryakıt pompa ödeme kaydedici cihazlara otomatik gönderilmesini sağlamaktadır. Burada sistemin kim tarafından kurulacağı, kapsama kimlerin dahil olacağı ve zorunlu olmayanların kimler olduğu gibi bazı konuları aydınlatmaya çalışacağız.

Sistemin Kurulumu ve Takibinin Yapılması

Sistemin kurulumu ve sürecin takibi için Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü görevlendirilmiştir. Bu kapsamda sistemin unsurlarının üretimi, satışı, kurulumu, değişimi ve bakım onarım hizmetlerinin yürütülmesi süreci Darphane tarafından yetkilendirilen firmalar aracılığı ile yürüterek  mükelleflerin ve nihai tüketicilerin kullanımına sunulmaktadır.

Söz konusu sistem, Darphane tarafından  yetkilendirilen firmalara teslim edilerek firmaların sistem kapsamındaki faaliyetlerinin takip edilebilmesi ile montaj, bakım, onarım ve servis işlemlerinin elektronik ortamda bildirilmesine imkan sağlayacak bir sistem kurgulanmıştır. Sistemin bir tarafında taşıt sahipleri yer almakta diğer tarafta ise akaryakıt istasyonları yer almaktadır.  Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi (UTTS)  kapsamında  Darphane tarafında yetki verilen firmalar aracılığı ile zorunluluk kapsamındaki  taşıtların tanımlanabilmesine ve benzeri tüm iş ve işlemlerin izlenebilmesi, sistem kapsamındaki bilgilerin GİB Teknoloji sistemlerine aktarılabilmesine imkân verecek Taşıt Tanıma Birimi takılmaktadır.

Sisteme Dahil Olma Zorunluluğu Olan ve Sisteme Dahil Zorunluluğu Olmayan Taşıt Kullanıcıları

Sistem ilk etapta kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dâhil olan ve işte kullanılan taşıtlar dahil edilmesi öngörülmektedir. 2025 yılında yeni satın alınan taşıtlara ilişkin sürecin nasıl ilerleyeceği ile ilgili yönetmelikte net ifadelere yer verilmemiştir.  Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinden yer alan duyuruya göre hali hazırda şirket bünyesinde yer alan taşıtların Taşıt Tanıma Birimi taktırmaları verilen son tarih 31/01/2025, Taşıt tanıma sistemi kullanan bireysel taşıtlarda 30/06/2025 olarak belirtilmiştir. Taşıt Tanıma Sistemi kullanan araçlara akaryakıt harcamalarını gider göstermeseler dahi 1/7/2025 tarihinden itibaren, bu tarihten sonra taşıt tanıma sistemi kullanacaklara ise kullanılmaya başlanmadan önce TTB takılması zorunluluğu getirilmiştir.

UTTS kapsamında yer alan taşıta Taşıt Tanıma Birimi taktırılmaması akaryakıt alımını kısıtlayan bir durum değildir. Ancak, UTTS’de düzenlenmeyen akaryakıt fişleri gider beyanında kullanılamayacak ve mükelleflerin bunları vergi indirimine konu etmeleri mümkün olamayacağı belirtilmektedir. Kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dâhil olan ve işte kullanılan taşıtlara TTB taktırma yükümlülüğünün taşıt sahiplerine ait olduğu belirtilmektedir. Ayrıca filo kiralama şirketlerinin kiraladıkları araçlarla ilgili olarak da, kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dâhil olan ve işte kullanılan taşıtlar için 31/01/2025 tarihine kadar UTTS kaydının yaptırılması ve en geç 30 Nisan 2025 tarihine kadar Taşıt Tanıma Birimi (TTB) taktırılması şartı getirilmiştir.

Buna göre, filo kiralama şirketlerinin ticari faaliyetleri için kullandıkları araçlarına UTTS kapsamında Taşıt Tanıma Birimi taktırma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu kapsamdaki araçlara, araç sahibi tarafından Taşıt Tanıma Birimi taktırılacağı belirtilmekte, akaryakıt harcamalarının gider olarak gösterilmek suretiyle vergi indirimine konu edilebilmesi ise UTTS’de düzenlenmiş fiş ile yapılabileceği, söz konusu harcama beyanlarına ait detayları mükellefin bağlı olduğu vergi dairesinden öğrenebileceği açıklamalarına yer verilmektedir. Darphanenin yapmış olduğu açıklamalarda her ne kadar UTTS girişlerinin araç sahiplerince yapılacağı belirtilse de uygulamada durum biraz farklı görünüyor. Zira UTTS kayıt ekranında taşıt tanıma birimi takılacak taşıtın bilgilerine ait giriş ekranında taşıtın öz mal araç mı yoksa sözleşme kapsamında kiralama yoluyla mı kullanıldığına dair bilgi istenmektedir.

Yüzlerce aracı olan kiralama şirketlerinin kendi araçlarını sisteme kaydetme süreci ve bu kiralama şirketlerinden araç kiralayan firmaların taşıt tanıma sistemi kapsamında aldıkları yakıtların UTTS kapsamında nasıl belgelendireceği konusunda bir karmaşa yaşanacağını değerlendirmekteyiz.

Yönetmelikte ve Darphane tarafından yayımlanan duyurularda taşıt tanıma sistemi kullanmayan bireysel araç sahipleri ile ilgili bir açıklamaya henüz yer verilmemiştir.

Genel bütçeye dâhil dairelerle, özel bütçeli idareler ve bunlara bağlı sabit ve döner sermayeli müesseseler, il özel idareleri, belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile mahalli idare birliklerine ait taşıtlar ile yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik temsilcilikleri, konsoloslukları ve uluslararası anlaşmalarla vergi muafiyeti tanınan uluslararası kuruluşlar ve bunların diplomatik haklara sahip mensupları ile ev sahibi hükümet anlaşmaları veya ülkemizin taraf olduğu diğer anlaşmalar çerçevesinde Türkiye’deki uluslararası kuruluşlar ve bunların yönetici kadrolarında görev yapan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan mensuplarına ait taşıtlar bu maddede belirtilen zorunluluk kapsamında değildir.

UTTS yönetmeliği kapsamında, taşıt plaka bilgisi TTB’ye kaydedilecek ve cihaz sadece kaydı yapılan taşıta ait bilgilerle kullanılabilecektir. Bu sebeple, taşıtın sahiplik ve/veya plaka bilgisinin değişmesi durumunda taşıta takılmış olan TTB geçersiz hale gelecektir. Aracın satışı durumunda, taşıtın yeni plaka ve/veya yeni sahiplik bilgilerini ihtiva eden yeni bir TTB cihazının yetkili montaj firması tarafından takılması gerekmektedir.

UTTS, akaryakıt istasyonlarında kullanılan yeni nesil ödeme kayıt edici cihazlar  ile iletişim kurabilecek özellikte olacağından akar yakıt istasyonlarında da bazı düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. UTTS kapsamında yapılan akaryakıt satışlarında, akaryakıt satış işleminin Yeni nesil Pompa Ödeme Kaydedici Cihazlardan başlaması sonlandırılması esasına uygun olarak,

Taşıt Tanıma Okuma cihazlarının, Taşıt Tanıma Birimlerini okuması ile taşıt yeni nesil ödeme kaydedici cihazlara otomatik olarak iletilmesi sağlanmalıdır.

Tebliğde akaryakıt istasyonu işleten mükellefler, akaryakıt pompa ünitesi ve YN Pompa ÖKC üreten veya ithal eden firmalar veya bunların yetkili servisleri, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından 29/7/2021 tarihli ve 10338 sayılı Bayi Denetim Sisteminin Kurulması ve Uygulanması İçin Tüzel Kişilerin Yetkilendirilmesi Hakkında Karar kapsamında yetkilendirilen otomasyon şirketleri ile akaryakıt dağıtım şirketleri, UTTS’nin kurulması ve işletilmesi hususunda Darphane ve/veya Darphane tarafından yetkilendirilen firmalara her türlü teknik desteği sunmak zorunda oldukları belirtilmektedir.

Sistemin gerek akaryakıt satışı yapan bayiler gerekse taşıt sahibi firmalar için ilave maliyetlere katlanmalarına neden olacağı aşikar. Özellikle akaryakıt satışı yapan bayilerin ciddi maliyetleri olacaktır. Öte yandan tebliğin 10.maddesinde belirlenen usul ve esaslara aykırı hareket eden veya belirlenen sürelerde öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyenler hakkında 213 sayılı Kanunun ilgili ceza hükümleri uygulanacağı belirtilmektedir.

SONUÇ

Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi (UTTS), akaryakıt piyasasında  hem rekabet eşitliğinin sağlanması hem de  kayıt dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilerek vergi kayıplarının önüne geçmek amacıyla akaryakıt istasyonlarda akaryakıt pompalarına bağlı ödeme kaydedici cihazlara taşıt plaka bilgilerinin manuel  girişi önleyerek işlemlerin otomatik olarak aktarılmasını sağlamak üzere Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından yönetilen bu süreç  yetkilendirilmiş firmalar üzerinden yürütülen   bir sistem bütünüdür. Hali hazırda şirket aktifinde yer alan taşıtlar için sisteme kayıt tarihi 31.01.2025 tarihe kadar yapılması gerekmektedir. Taşıt tanıma sistemi kullanan bireysel taşıtlarda 30/06/2025 olarak belirtilmiştir. Taşıt Tanıma Sistemi kullanan araçlara akaryakıt harcamalarını gider göstermeseler dahi 1/7/2025 tarihinden itibaren, bu tarihten sonra taşıt tanıma sistemi kullanacaklara ise kullanılmaya başlanmadan önce TTB takılması zorunluluğu getirilmiş, tebliğde belirtile usul ve esaslara uyulmaması durumunda 213 kanunu hükümleri kapsamında cezai hükümler uygulanmaktadır.